[ Pobierz całość w formacie PDF ]

rządu stawała się naczelnym organem władzy niepodległego państwa, musiała określić
podstawowe kwestie ustroju politycznego Polski i podjąć decyzję co do kształtu i
obsady naczelnych organów państwa.'; Pośpiech był tym istotniejszy, że zgodnie z
postanowieniami dekretu z 22 listopada 1918 r., tracił on moc obowiązującą w
momencie zebrania się sejmu. 20 lutego Pilsudski złożył swój urząd na ręce marszałka
sejmu.
Tegoż dnia, 20 lutego 1919 r., sejm w wyniku porozumienia największych klubów
jednomyślnie przyjął uzgodnioną również z Pił-sudskim uchwałę. Przeszła ona do
historii konstytucjonalizmu polskiego pod nazwą małej konstytucji. ^Uchwała składała
się z dwóch części. W pierwszej sejm przyjmował do wiadomości oświadczenie
Piłsudskiego o złożeniu funkcji Naczelnika Państwa i wyrażał "Mu podziękowanie za
pełne trudów sprawowanie urzędu w służbie dla Ojczyzny"5. W drugiej izba, do czasu
"ustawowego uchwalenia tej treści Konstytucji, która określi zasadniczo przepisy o
organizacji naczelnych władz w Państwie Polskim", powierza Piłsudskiemu dalsze
sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa na zasadach następujących: "Władzą
suwerenną i ustawodawczą" jest Sejm Ustawodawczy. Zewnętrzny wyraz naczelnej
pozycji izby przynosiło postanowienie, że ustawy ogłasza marszałek sejmu z
kontrasygnatą premiera i właściwego ministra^ Naczelnik Państwa stawał się
"przedstawicielem Państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach
cywilnych i wojskowych".'Powoływał rząd w pełnym składzie "na podstawie
porozumienia z Sejmem". Zarówno Naczelnik, jak i rząd odpowiadali za swą działalność
przed izbą. Każdy akt państwowy Naczelnika Państwa wymagał dla swej ważności
kontrasygnaty właściwego ministra.
5 "Dziennik Praw Państwa .Polskiego", nr 19, póz. 226 z 1919 r.
110
Andrzej Ajnenkiel
Konstytucje II Rzeczypospolitej
111
jMała konstytucja wprowadzała w Polsce system rządów, w którym sejm znalazł się na
czele wszystkich innych organów państwa. 'System ten nazywano systemem rządów
komitetowych. Sprowadzał on bowiem inne naczelne organy do roli swego rodzaju
komitetu wykonawczego parlamentu, komitetu pozbawionego własnych, niezależnych
od sejmu uprawnień. Rozwiązanie takie zastosowano bezpośrednio po zakończeniu
wojny w Czechosłowacji, w Niemczech, Austrii, wreszcie Estonii. Jest zresztą godne
uwagi, że w praktyce tych państw (poza Estonią) nastąpiło dość szybkie odejście od
tego rozwiÄ…zania, niekiedy nawet jeszcze przed definitywnym uchwaleniem konstytucji.
W lutym 1920 r. sejm uzupełnił małą konstytucję. Izba zabezpieczyła sobie prawo
decydowania o zasadniczych elementach polityki finansowej państwa.! Bez jej
uprzedniego zezwolenia nie mogła odtąd nastąpić emisja środków płatniczych,
zaciąganie pożyczek państwowych oraz przyjmowanie przez państwo gwarancji
finansowych.
Niezwykle istotną, jakkolwiek krótkotrwałą, bo zaledwie trzymiesięczną zmianę w
strukturze i systemie działania naczelnych organów państwa, przyniosła jednomyślnie
uchwalona l lipca 1920 r. ustawa o Radzie Obrony Państwa. Została ona przyjęta w
momencie, gdy położenie militarne Polski wskutek zbliżenia się Armii Czerwonej do
Wisły stało się niezwykle ciężkie. Rada składała się z Naczelnika Państwa, 11
przedstawicieli sejmu z jego marszałkiem, czterech członków rządu i trzech
wojskowych, wyznaczonych przez Naczelnika Państwa, l Rada decydowała -
stwierdzała ustawa - "we wszystkich sprawach, związanych z prowadzeniem i
zakończeniem wojny oraz z zawarciem pokoju"6. W sprawach tych wydawała
rozporzÄ…dzenia, majÄ…ce moc ustawy, i zarzÄ…dzenia wykonawcze.
Mała konstytucja, wbrew wstępnym założeniom, obowiązywała stosunkowo długo, bo
niemal cztery lata. Straciła moc obowiązującą, gdy 28 listopada 1922 r. zebrały się na
swe pierwsze posiedzenie nowo wybrane izby, które 9 grudnia dokonały wyboru na
prezydenta Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza.'14 grudnia tegoż roku przekazał mu
swe funkcje urzędujący do tego dnia Naczelnik Państwa Józef Piłsudski.
6 "Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej", nr 53, póz. 327 z 1920 r.
Mała konstytucja przyjmowała rozwiązania ustrojowe, w których sejm stanowił
najwyższy organ władzy państwowej. Niezwykle trudne byłoby^skrótowe
scharakteryzowanie praktyki konstytucyjnej. Dla naszych potrzeb można jedynie
zaryzykować twierdzenie, że system ten stosunkowo szybko doprowadził do
wytworzenia stanu swoistej równowagi między pozycją izby a zależnego konstytucyjnie
od niej Naczelnika Państwa. W ten sposób faktycznie system rządów komitetowych
przekształcił się w sui generis system rządów parlamentarnych, w którym jednak izba
zachowała pozycję nadrzędną. System ten uwidaczniał się w szczególności w
odniesieniu do kwestii tworzenia, istnienia i odwoływania gabinetów. Bez porozumienia
sejmu i Piłsudskiego w tej kwestii gabinet nie mógł funkcjonować. Pozycję Marszałka
wzmacniała przy tym, w sposób prawdopodobnie niezamierzony przez jej twórców,
sama mała konstytucja. Została ona uchwalona bowiem wyłącznie dla Piłsudskiego.
Jego odejście - zagroził tym w 1922 r. w czasie konfliktu z większością sejmu na tle
powołania gabinetu, któremu Piłsudski nie chciał podpisać nominacji - otwierałoby
również konflikt o nową przejściową ustawę zasadniczą. Tego zaś izba, w której z
dużymi trudnościami uchwalono nową, mającą wkrótce obowiązywać ustawę
konstytucyjną, wolała unikać.
Konstytucja marcowa
Prace nad opracowaniem konstytucji polskiej podjęto jeszcze przed wyborami do sejmu
w specjalnym Biurze Konstytucyjnym, utworzonym przez gabinet Moraczewskiego.
Opracowano wówczas trzy projekty. Pierwszy, zwany amerykańskim, przewidywał
federacyjną budowę państwa, składającego się z tzw. ziem, wyposażonych w szerokie
kompetencje, także ustawodawcze; drugi - nazywano go ludowym - zakładał istnienie
jednoizbowego parlamentu oraz rozbudowanych instytucji demokracji bezpośredniej.
Projekt trzeci wzorował się na systemie ustrojowym III Republiki - stąd jego nazwa
"francuski".^ »
Nowy rząd Paderewskiego powołał zespół zwany "Ankietą", który opracował własny
projekt, stanowiÄ…cy wypadkowÄ… systemu ame-
112
Andrzej Ajnenkiel
rykańskiego i francuskiego, z prezydentem wyposażonym w szerokie kompetencje oraz
dwuizbowym parlamentem.
^Bezpośrednio po zebraniu się sejmu wyłonił on specjalną Komisję Konstytucyjną, która
jeszcze w lutym 1919 r. rozpoczęła pracę^} Rząd przedłożył sejmowi projekt "Ankiety"
oraz - dodatkowo - własną deklarację konstytucyjną. Projekty konstytucyjne opracowały
też PSL "Wyzwolenie", Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów, Związek Ludowo-
Narodowy (pod tą nazwą występowała w sejmie endecja i jej wyborczy sojusznicy) [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • supermarket.pev.pl

    •